یک نویسنده و پژوهشگر مرمت بناهای تاریخی در خمینی‌شهر تاکید کرد: مرمت “عصارخانه محله ورنوسفادران” در خمینی شهر باید طبق اصول علمی انجام شود و ساخت دیوار سنگی و استفاده از تیرهای آهنگی برخلاف هویت معماری عصر صفوی آن است.

علیرضا اشرفی در گفتگو با کسب فردا- اظهارکرد: “عَصارخانه” مکانی بود که در آن با استفاده از نیروی حیوانات، گیاهان روغنی را برای مصارف خوراکی، سوخت، دارویی، صابون سازی، رنگ آمیزی و… آسیاب کرده و از آن روغن می‌گرفتند که به این عمل “عصاری” نیز گفته می‌شد، البته در این مکان‌ها آرد جو،گندم، ارزن و… نیز تا حدی تولید می‌کردند.

وی با یادآوری اینکه خمینی‌شهر در قدیم به “سِدِه” معروف بود، تصریح‌کرد: “ورنوسفاردان، خوزان و فُروشان” سه محله اصلی منطقه” سِدِه” بودند که بخشی از “ماربین” بزرگ محسوب می‌شد و عصارخانه معروف “سده” در محله ورنوسفاردان قرار دارد.

این پژوهشگر اضافه‌کرد: قطعا در سرزمین “ماربین” که دارای آبادی‌های زیادی بود عصارخانه‌هایی وجود داشته است، اما در منطقه” سِده”، فقط عصارخانه کنونی در محله “ورنوسفادران” باقی مانده، هرچند سخنانی درباره وجود تعدادی دیگر از این نوع سازه در محلات “سده” نیز گفته‌اند، ولی اثری از آن دیده نشده است.

عصارخانه بنایی صفوی است

اشرفی ادامه‌داد: قدمت عصارخانه محله ورنوسفادران خمینی‌شهر به دوره صفوی می‌رسد که سال ساخت آن را روی سنگ آسیای آن ذکر کرده بودند و مکان آن در خیابان امام شمالی و محله “گارسله” است.

وی گفت: طبق نقل قول‌ها این بنای تاریخی دارای 72 “حَبه” مالکیت بوده است که برخی افراد دارای یک حبه و بعضی چند حبه از سهام آن را در اختیار داشتند، همچنین این بنا فقط مالکان شخصی داشته و دیوان و دستگاه حکومتی سهمی از آن نداشتند.

این کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی، اضافه‌کرد: در کنار عصارخانه نیز بازاری سرپوشیده وجود داشت که متاسفانه در دهه‌های قبل تخریب شده بود، اما به صورت نمادین چند طاق راسته بازار مجددا به روش معماری قدیم در همین محور ساخته شده است.

سازه‌ای در زیر زمین  

اشرفی با بیان اینکه وسعت این بنای تاریخی در حال حاضر به حدود 400 متر مربع می‌رسید، گفت: اساسا بنای عصارخانه‌ها به دلیل عملیات روغن‌گیری در زیر زمین ساخته می‌شد که عصارخانه خمینی‌شهر نیز اینگونه است، اما مغازه‌های فروش روغن‌های تولید شده در بالای این بنا قرار داشت.

وی ادامه‌داد: این بنا دارای ” پی” نیست، زیرا زمین کف آن که در داخل گودی قرار دارد بسیار سفت است و دیوارهای چهار طرف را با آجر و ملات بر روی همین زمین کف استوار کرده بودند.

نویسنده کتاب” فرنگی سازی در معماری ایرانی”، افزود: سقف‌های این بنای تاریخی از نوع “کُلنبو” یا همان “گرد چین” است که بر روی دیوارهای اطراف قرار گرفته بود و البته بعد از تخریب مجددا در سال‌های اخیر مرمت شده‌اند.

اشرفی یادآوری‌کرد: در عصارخانه تیرهای چوبی بزرگ و کوچکی از درخت چنار که به عنوان اهرم سنگ‌های آسیاب از آن استفاده می‌شد وجود داشت، همچنین قسمتی به عنوان” شترخان” را برای دو منظور ساخته بودند، نخست نگهداری از حیوانات حمال عصارخانه که سنگ های آسیاب را به حرکت در می‌آوردند و دیگر نقش باراندازی داشته تا بارهای وارد شده ابتدا در این قسمت وارد و سپس به بخش‌های دیگر انتقال یابند.

تخریب سلیقه‌ای و بی‌دلیل!

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در اوایل دهه 1360 و به دلیل افزایش مصرف مردم از روغن‌های نباتی کارخانجات، فوت شدن مالکان قدیمی و … به مرور زمان عصارخانه حالتی متروکه پیدا کرد و به تدریج به بنایی بدون استفاده بدل شد.

این پژوهشگر افزود: طبق برخی سخنان، بعد از بارندگی شدید در همان دوران و جاری شدن آب به داخل عصارخانه دیوارها به تدریج نم کشیده و تخریب آن شدت گرفت تا بالاخره یکی از نهادهای اجرایی در خمینی‌شهر به سلیقه خود این اثر را در زیر خاک دفن کرد!!

اشرفی ادامه‌داد: خوشبختانه در دهه 1380 این بنا مجددا از زیر خاک بیرون کشیده شد و شهرداری خمینی‌شهر کار خاک برداری آن را انجام داد و در همان دهه مرمت آن را آغاز نمود که انصافا  تلاش این نهاد در این زمینه جای تقدیر دارد.  

هویت معماری عصارخانه حفظ شود

وی تاکیدکرد: از سال 1394 مرحله جدیدی از مرمت این اثر تاریخی با هدف تغییر کاربری و احتمالا استفاده آن برای ایجاد یک مجموعه پذیرایی مانند کافی شاپ آغاز شده است که به روش مرمت آن انتقادات زیادی وجود دارد.

این مرمتگر بناهای تاریخی، تصریح‌کرد: یکی از موضوعات مهم در مرمت آثار تاریخی این است که باید هویت معماری آن اثر متعلق به هر عصری که بوده است حفظ شود و به اصطلاح حداقل مداخلات در آن صورت گیرد.

اشرفی اظهارکرد: ایجاد پله‌های آهنی، باز شدن ورودی از سمت خیابان، سنگ فرش نمودن کف، نصب تیرهای آهنی بر روی دیوارهای آجری و خشتی، ایجاد دیوار سنگی و … هیچگونه همخوانی با اصول مرمت در یک بنای با قدمت بیش از 300 سال ندارد و انتظار می‌رود که مدیران سازمان میراث فرهنگی در شهرستان و نیز استان اصفهان نگاهی جدی بر این موضوع داشته باشند.

استفاده از سنگ و آهن در بنا کارشناسی نیست

وی با بیان اینکه عصارخانه خمینی‌شهر دارای یک حیاط هم بوده است، ادامه‌داد: در اواخر سال 1396 دیواری سنگی در پشت عصارخانه کشیده‌اند و حیاط آن با خاک پر شد که این عمل منطقی نیست، همچنین وجود خود دیوار سنگی تناسبی با معماری بنا ندارد.

این کارشناس و پژوهشگر تصریح‌کرد: ایجاد پله‌های آهنی و تراشیده شدن دیوارها باعث از بین رفتن استحکام پای دیوار و همچنین ایجاد سقف‌هایی که در سه چهار سال اخیر زده شد باعث فشار بر روی دیوار زیرین و سرانجام “خارج شدن از حالت ایستایی” دیوار گردیده است.

اشرفی اضافه‌کرد: گذاشتن تیرآهن‌ها به تعداد زیاد بر روی دیوار آجری این بنا نیز دارای اشکال است، زیرا بار وارده بر دیوار باعث بروز ترک و نفوذ آب باران و ایجاد انبساط و انقباض در ترک‌ها و در نهایت شکست دیوارهای تاریخی بنا خواهند شد.

کف عصارخانه آجر فرش شود

این مرمتگر بناهای تاریخی، درباره سنگ فرش کف عصارخانه به کسب فردا- گفت: معتقدم برای این امر باید از آجرهای “ختایی” استفاده شود، زیرا استفاده از سنگ نیازمند بکارگیری ملات سیمان است که مشکلات خود را به وجود می‌آورد.

اشرفی یادآوری‌کرد: عصارخانه در زیرزمین ساخته شده است، بنابراین رطوبت زیادی در بستر کف وجود دارد، از طرفی ملات سیمان و سنگفرش مانع تبخیر شده و رطوبت به سمت دیوارهای اطراف می‌رود که شوره‌زدگی ایجاد می‌کند که این موضوع در دیوارهای این بنا دیده می‌شود.

تعمیرات غیر ضروری و مخرب انجام نگیرد

وی افزود: باید هر تصمیمی درباره حفاظت و مرمت بنا فقط پس از تشخیص و ارزیابی دقیق ایمنی سازه در وضع فعلی آن اتخاذ شود و هرگونه تصمیمی، طبق ارزش‌های مرتبط با هر مورد نسبت به مورد دیگر به طور متفاوت گرفته شود.

این مرمتگر بناهای تاریخی، تاکیدکرد: باید بین تعمیرات ضروری و جایگزینی وفادارانه از یک طرف و مداخلات بر مبنای حدس، خلاقیت و تعمیرات غیر ضروری مخرب در زمینه مرمت فرق گذاشته شود، یعنی امری که متاسفانه در مرمت عصارخانه خمینی‌شهر مشاهده نمی‌کنیم!

به گزارش کسب فردا- به دلیل بسته بودن درب ورودی این عصارخانه در بعد از ظهر روزهای گذشته، امکان عکس برداری از محیط داخلی این بنای تاریخی برای خبرنگار این رسانه فراهم نشد و عکس برداری فقط از بیرون انجام گرفت.

گفتگو : کامران صباغی – کسب فردا  

انتهای پیام